Over kraken, eigendom en maatschappelijk belang

De Arnhemse rechter J. van Oostveen heeft zich, zo staat in De Gelderlander van 2 juli j.1., op het standpunt gesteld dat het zuivere kraken van een pand voldoende spoedeisend belang zou opleveren om in kort geding een ontruiming te vorderen. Een zotte uitspraak voor een rechter, vindt L. Sévèke. Ik ga er maar even van uit dat de rechter die uitspraak daadwerkelijk gedaan heeft. Naar de letter kan het niet, naar de geest komt het overeen met het beleid dat in de afgelopen jaren bij de rechtbank in Arnhem gevoerd is. Veel Nijmeegse kraakpanden zijn door de Arnhemse rechter ontruimd, zonder dat deze zich voldoende verdiept had in de belangen van de krakers of in het maatschappelijk belang leegstand tegen te gaan. Andersom lijkt de rechter veel waarde te hechten aan het belang van eigenaren en de argumenten waarmee ze dit onderbouwen. De meest beschamende rechtsgang en uitspraak vonden plaats in het kort geding van de gemeente tegen de krakers van het pandje op het Limos-terrein. Voor de gefingeerde opslag van wat tuingereedschap moesten de krakers het veld ruimen. Het betreffende pand staat nu, twee jaar later, nog leeg.

Maar hoe zit het nu met dat schijnbaar heilige eigendoms recht? En hoe zit het met die belangen? En wanneer zijn ze spoedeisend? Wat is er juridisch, aan de hand en wat maatschappelijk? Kraken is, hoe je het ook wendt of keert, een inbreuk op iemand anders eigendomsrecht. Dat eigendomsrecht is in het privaatrecht het ‘meestomvattende recht'. Dat wil echter nog niet zeggen dat een eigenaar alles met zijn eigendom mag doen. Zo kan het algemeen belang inbreuken op het eigendom nodig maken: de overheid kan een eigendom onteigenen, als daar belangrijke doelen mee gediend zijn. Bovendien mag iemand een ander niet tot last zijn met zijn eigendom; je muziekinstallatie kan in beslag genomen worden als je overlast veroorzaakt en de overheid of de rechter kan je dwingen een bouwsel te slopen dat je buren het zonlicht ontneemt. Dient kraken nu ook een hoger belang? Dat kan wel degelijk.

Kraken vormt, naast dat het de krakers en anderen woon- of werkruimte verschaft, over het algemeen een protestactie tegen ongerechtvaardigde leegstand. Die leegstand wordt ook door de overheid bestreden, onder meer door het vorderen van leegstaande panden. In de jaren zeventig en tachtig werd door velen het kraken gezien als een juiste vorm van wetsovertreding om de leegstand aan te pakken. Daarnaast was het een goed middel tegen de woningnood. Door de signalen die van het kraken uitgingen, maar ook om dat zelfde kraken tegen te gaan werd door landelijke en lokale overheid nieuwbeleid gemaakt. De woningnood werd intensiever bestreden, veel kraakpanden werden gelegaliseerd en er kwam een leegstandswet. Die wet diende juist die ongerechtvaardigde leegstand tegen te gaan. Het bleek door het gebrek aan middelen een lege huls: de leegstand werd mondjesmaat bestreden, krakers werd het moeilijker gemaakt.

Uiteindelijk werd het kraken ook nog strafbaar gesteld, wat het in de jaren zeventig en tachtig in beginsel niet was. De strafbaarstelling is echter beperkt. De landelijke wetgever (regering en arlement) heeft bepaald dat kraken alleen strafbaar is als sprake is van een woning en als die korter dan een jaar leegstaat: niet daadwerkelijk gebruikt wordt. Ook de wetgever vond dat langere leegstand maatschappelijk niet verantwoord was en dat de eigenaar van zo'n pand dus ook geen extra bescherming behoefde. De meeste panden die gekraakt worden, staan dus ook (veel) langer leeg. In dat geval zijn krakers niet strafbaar en dient een eigenaar zich tot de burgerlijke rechter te wenden. Die rechter moet onderzoeken of het belang van de eigenaar groter is dan dat van de krakers en (in kort geding) bovendien of het belang van de eigenaar voldoende spoedeisend is.

Veel rechters vinden dat het belang van de eigenaar over het algemeen groter is dan dat van de krakers, het betreft ten slotte zijn eigendom. Soms wordt ook geoordeeld dat hij zijn eigendomsrecht enigszins verspeeld heeft, omdat hij zijn pand wel erg lang leeg heeft laten staan en ook niet echt van plan is er iets mee te gaan doen. In kort geding komt daar nog bij dat de eigenaar in beginsel wel een belang kan hebben, maar dat dit ook wel op korte termijn moet gaan spelen. Als een eigenaar zijn leegstaande pand wil slopen, maar hij nog geen sloopvergunning heeft (aangevraagd) dan heeft hij geen spoedeisend belang. Datzelfde geldt als hij bij voorbeeld niet kan aantonen dat hij op korte termijn kan of wil verkopen of verhuren. Bij de rechtbank in Arnhem is vaker gebleken dat rechters niet erg serieus dat spoedeisende belang en de argumenten daarvoor bestuderen. Zij plaatsen zich daarbij niet alleen buiten de juridische voorschriften, maar ook buiten een maatschappelijke realiteit.

Rechter Van Oostveen zou afgelopen week gezegd hebben dat het ‘sociale tintje' dat in het verleden aan kraken zat er inmiddels wel af zou zijn: Door zijn woordkeuze lijkt de rechter enigszins bevooroordeeld te zijn. Daardoor ziet hij de motieven van de krakers van het betreffende pand over het hoofd. De krakers protesteerden met de kraakactie aan de Schependomlaan, waar het kort geding over ging, tegen de voorgenomen sloop van het naar hun idee monumentale pand. Zij stonden in hun protest ook niet alleen: verschillende cultuurhistorische verenigingen verzetten zich ook tegen de sloop. Overigens was het nota bene de Eerste-Kamerfractie van de VVD die - toen gesproken werd over het strafbaar stellen van kraken - in een dergelijk geval begrip kon opbrengen voor krakers als actiemiddel. Andere panden in het centrum van Nijmegen zijn gekraakt als protest tegen leegstaande woonruimte boven winkels. Een terrein waarop door de gemeente een laks beleid wordt gevoerd en waar burgers veel begrip op kunnen brengen voor kraken als actiemiddel. Uit een enquête door De Gelderlander in 1996 bleek meer dan 55 procent van de ondervraagden in te kunnen stemmen met het kraken van dergelijke woonruimten. Overigens is het bestrijden van woningnood door krakers ook waar tevens in een eigen woonbehoefte wordt voorzien, niet minder sociaal dan tien of twintig jaar geleden. Leegstand bestaat nog steeds, soms gecamoufleerd door zogeheten kraakwachten. En woningnood bestaat ook nog steeds. Er zijn meer daklozen dan ooit en er zijn grote groepen mensen die te weinig geld hebben om de hoge huren op de, inderdaad wat ruimere, woningmarkt te betalen. Voor die laatste groep heeft hoogstens een verschuiving plaatsgevonden van absolute naar relatieve woningnood. In andere - recente - zaken en bij andere rechters blijkt het mogelijk te zijn tot een fatsoenlijker afweging te komen, dan vaak voor Nijmeegse panden bij Arnhemse rechters geldt. Elk Nijmeegs pand dat bij die rechtbank komt, lijkt te moeten wordn ontruimd. Ook als die ontruiming (voorzienbaar) tot hernieuwde - soms jarenlange - leegstand leidt. De Alkrnaarse rechtbank oordeelde in een kraakzaak dat het gebrek aan huisvestingsmogelijkheden en het - door de eigenaar - op sociaal onaanvaardbare wijze gebruikmaken van de woning, het kraken niet onrechtmatig maken. Een huurcontract tussen eigenaar en een gefingeerde huurder werd door de rechtbank in Den Bosch niet geaccepteerd.

Ik meen dat kraken, ook rond de eeuwwisseling, nog steeds een sociaal karakter heeft. Bovendien zijn inbreuken op het eigendomsrecht wel degelijk - juridisch en maatschappelijk - te tolereren.

Zij vormen sowieso niet altijd grond voor rechterlijk ingrijpen en al helemaal niet in een spoedprocedure: zonder spoedeisend belang geen ontruiming in kort geding. Mocht de rechtbank in Arnhem een dergelijke lijn nu wel openlijk gaan uitzetten, dan zal zo'n uitspraak in hogere instantie niet stand kunnen houden. Overigens zal een fatsoenlijke afweging in het geval van het monumentale pand aan de Schependomlaan niet veel baten. In dat geval beschikt de eigenaar immers over de benodigde sloop- en bouwvergunning. Zijn spoedeisend belang zal dus wel gehonoreerd worden. Die vergunningen heeft hij daar echter wel voor nodig.

Louis Sévèke Stichting Openbaarheid van Bestuur

ps. het Kraakspreekuur Nijmegen is te bereiken via ksu@dds.nl

ksu nijmegen

terug